Python proqramlaşdırma dili

Siyahılar(lists) Pythonda obyektlərin başqa bir növüdür.Onlar bəndlərin indeksli siyahısını saxlamaq üçün istifadə olunur.Siyahı kvadrat mötərizələr və bəndləri bir-birindən ayırmaq üçün lazım olan vergüllərlə düzəlir.Mötərizə içərisindəki hər hansı bir bəndi onun indeksini yazmaqla əldə etmək mümkündür. words = ["Salam", "dünya", "!"] print(words[0]) print(words[1]) print(words[2]) Nəticə: >>> Salam dünya ! >>> Gördüyünüz kimi,ilk siyahı bəndinin indeksi sıfırdır. Boş siyahı kvadrat mötərizələrlə yaradılır: bos_siyahi = [] print(bos_siyahi) Nəticə: >>> [] >>> Çox vaxt vergül siyahıdakı son bəndi izləmir.Ancaq yenə də vergülləri ora yerləşdirmək mükəmməl şəkildə keçərlidir və bəzi hallarda bu belə qorunur. Adətən,bir siyahının içindəki bəndlərin tipi eyni olur,lakin bir siyahıya müxtəlif tipli bəndlər əlavə etmək mümkündür.Eyni zamanda bir siyahının içində başqa bir siyahı da yerləşdirmək olar: reqem = ...

If ifadəsi şərt doğrunu( true ) göstərərsə,bir dəfə işə salınır və heç vaxt yalan( false ) göstərmir.While ifadəsi də buna oxşardır,lakin while ifadəsi 1-dən daha çox işə salınır.Yəni şərt keçərli olduğu müddət ərzində hər bir ifadə təkrar-təkrar yerinə yetirilir.Bir dəfə yalan(false) qiyməti verildikdən sonra növbəti kodun icrasına başlanılır.Aşağıda while dövrünün bitdiyi yerdə 1-dən 5-ə qədər sayan dəyişəni olan bir while dövrü verilmişdir: i = 1 while i Nəticə ekrana belə çıxacaqdır: >>> 1 2 3 4 5 Bitdi! >>> Bir while dövrünün gövdəsindəki kod təkrar təkrar icra olunur.Buna təkrarlanma deyilir. Sonsuz dövr(infinite loop) while dövrünün xüsusi növüdür.O işləməyi heç vaxt dayandırmır.Aşağıda sonsuz dövrə nümunə vardır: while 1==1: print("Dövrdədir.") Bu nümunə sonsuz sayda "Dövrdədir." nəticəsini verəcəkdir.Proqramın icrasını Ctrl+C düymələrindən istifadə etməklə və ya proqramı bağlamaqla dayandıra bilərsiniz. Vaxtından əvvəl...

Operatorun öncəliyi proqramlaşdırmada çox əhəmiyyətli mövzulardan biridir.Bu Boolean məntiqindəki operatorlar kimi digər operatorların da daxil edilə bildiyi operatorların sırası haqqında riyazi ideyanın(vurma əməliyyatı toplamadan əvvəl olmalıdır və s.) ardıdır.Aşağıdakı kod göstərir ki, == işarəsinin or ifadəsindən daha yüksək öncəliyi vardır: >>> False==False or True True >>> False==(False or True) False >>> (False==False) or True True Pythonda operatorların sırası riyaziyyatda olduğu kimidir:əvvəlcə mötərizənin içi həll edilir,daha sonra kvadratlaşdırma,sonra isə vurma/bölmə,toplama/çıxma. Aşağıdakı cədvəldə Pythonun bütün operatorlarının siyahısı verilib(siyahı yüksək öncəliklilərdən aşağı öncəliklilərə doğru davam edir): Operator Açıqlaması ** Kvadrata yüksəltmə ~ + - Tamamlama,tək şəkildə toplama və çıxma(son ikisi üçün vasitə adları +@ və -@) * / % // Vurma,bölmə,modul və mərtəbə b...

Boolean logic(boolean məntiqi) if ifadəsi üçün birdən daha çox mürəkkəb şərtləri yerinə yetirməkdə istifadə olunur.Pythonun Boolean operatorları bunlardır: and,or,not .And operatoru iki argumenti götürərək əgər hər ikisi doğrudursa,onları doğru(true) olaraq bir-birinə bağlayır.Əks halda hər ikisini yalan(false) kimi bir-birinə bağlayır: >>> 1==1 and 2==2 True >>> 1==1 and 2==3 False >>> 1!=1 and 2==2 False >>> 2 and 3>6 False Python Boolean operatorları üçün sözlərdən istifadə edir,lakin başqa dillərdə bunun üçün &&,|| və ! kimi işarələrdən istifadə olunur. Booleanın or operatoru da 2 argument götürür və əgər bu argumentlərdən hər ikisi,yaxud biri doğrudursa,onları doğru(true) qəbul edir,Əgər hər iki argument yalandırsa(false),onda onları yalan(false) qəbul edir: >>> 1==1 or 2==2 True >>> 1==1 or 2==3 True >>> 1!=1 or 2==2 True >>> 2 or 3>6 False Digər operatorların əksinə n...

Else ifadəsi İf ifadəsini izləyir.Əgər if ifadəsi yalan(false) olarsa,o zaman else ifadəsinə yazılan kod işə düşür.İf ifadəsində olduğu kimi else ifadəsində də kodlar abzaslarla olmalıdır: x=4 if x==5: print("Hə") else: print("Yox") Nəticə: >>> Yox >>> Bir sıra mümkün cavablardan hansının doğru olduğunu müəyyənləşdirmək üçün if və else ifadələrindən istifadə edə bilərsiniz.Məsələn: rqm=7 if num==5: print("Rəqəm 5-dir.") else: if rqm==11: print("Rəqəm 11-dir.") else: if rqm==7: print("Rəqəm 7-dir.") else: print("Rəqəm 5,11 və ya 7 deyil.") Ekrana çıxan nəticə: >>> Rəqəm 7-dir. >>> elif ifadəsi else və if ifadələrinin qısaldılmış formasıdır.İf və elif kod sıralarının sonu else kodları ilə bitə bilər.Sonda else ifadəsinin olması o deməkdir ki,nə if,nə də elif doğrudur: rqm=7 if rqm==5: print("Rəqəm 5-dir.") elif rqm==...

Siz İf ifadəsini müəyyən şərtləri olan kodları işə salmaq üçün istifadə edə bilərsiniz.İf ifadəsi Pythonda belə görünür: if expression: statements Kod bloklarını məhdudlaşdırmaq üçün Pythonda abzaslardan istifadə olunur.Başqa dillərdə isə,məsələn C dilində dalğalı mötərizələrdən istifadə olunur,lakin Pythonda isə abzas məcburidir.Əgər abzas olmasa proqramlar işləməz.Yuxarıda gördüyünüz kimi statements abzasla yazılmışdır.Aşağıda if ifadəsinə növbəti nümunə verilmişdir: if 10>5: print("10 5-dən böyükdür.") print("Proqram bitdi.") Yuxarıdakı proqramda İf ifadəsi 10-nun 5-dən böyük olub olmadığını müəyyənləşdirir və böyük olduğu zaman,abzasda yazılmış "10 5-dən böyükdür" cümləsini işə salır.Daha sonra isə proqram bitdikdə son cümləni işə salaraq "Proqram bitdi." cümləsini ekrana çıxarır. Ekranda görünən nəticə budur: >>> 10 5-dən böyükdür. Proqram bitdi. >>> if ifadəsinin açıqlamasının sonunda qoyulan iki...

Pythonda başqa bir tip də Boolean tipidir.Boolean tipinin iki dəyəri var:True(doğru) və False(yalan).Onlar qiymətləri müqayisə etmək üçün yaradıla bilər,məsələn == operatorundan istifadə etməklə yaradıla bilər: >>>boolean_tipi= True >>>boolean_tipi True >>>2==3 False >>>"salam"=="salam" True Diqqətli olun! Bərabərdir(=) işarəsi ilə müqayisə(==) işarəsi fərqlidir! Növbəti müqayisə operatoru bərabər deyildir(!=) .Əgər müqayisə olunan qiymətlər bərabər deyilsə cavabı doğru qəbul edir,əgər bərabərdirsə,yalan qəbul edir: >>>1!=1 False >>>"yeddi"!="iki" True >>>2!=10 True Pythonda bir rəqəmin digərindən böyük ya da kiçik olduğunu müəyyən etmək üçün uyğun olaraq > və >>> 7 > 5 True >>> 10 False Bunlardan başqa Pythonda böyük bərabər(>=) və kiçik bərabər( >>>7 True >>>9>=9.0 True Böyük bərabər və kiçik bərabər işarələri həmç...

Bu vaxta qədər biz ancaq bir sətirlik kod yazıb bir sətri işə salan konsol ilə işlədik.Gerçək proqramlar isə fərqli yazılır.Bir fayl içərisinə çox sətrli kodlar yazılır və Python tərcüməçisi(interpreter) ilə işə salınır. IDLE(an Integrated Development Environment for Python) Python w,wn standart proqram yaratma proqramıdır.IDLE həm Windows,həm də Unixdə işləyə bilir.IDLE-ın Python shell kimi bir pəncərəsi var və bu pəncərə sizə Python-un interaktiv rejiminə keçməyə,həmçinin Python qaynaq faylları(source files) yaradıb redaktə etməyə imkan verir.Siz IDLE-ı işə saldığınızda qarşınızda belə bir pəncərə açılacaq: Bu pəncərə açılan zaman siz >>> işarəsinin qabağından öz kodunuzu yazmağa başlaya bilərsiniz. IDLE-da proqram yazmaq üçün 'new file' yəni yeni fayl yaradaraq kodu yazıb,yaddaşda saxlayıb daha sonra isə işə salmaq lazımdır.Bu əməliyyatları IDLE-ın menyularından və ya klaviaturadan ardıcıl olaraq Ctrl+N(yeni fayl yaratmaq üçün),Ctrl+S(yaddaşda saxlamaq üç...

Yerində operatorlar(in-place operators) sizə "x=x+3" kimi kodları daha qısaca,"x+=3" kimi yazmağa imkan verir.Bu -, *, / və % kimi əməliyyatlarda da mümkündür: >>>x=2 >>>print(x) 2 >>>x+=3 >>>print(x) 5 Rəqəmlərdən başqa yerində operatorları(in-place operators) mətnlərlə də işlədilə bilir: >>>x="pomidor" >>>print(x) pomidor >>>x+="yumurta" >>>print(x) pomidoryumurta Başqa dillərdə "x+=1" kimi əməliyyatlar üçün ++ kimi qısaldılmalar var,lakin Pythonda belə qısaltmalar mövcud deyil.Aşağıda Yerinde operatorların(in-place operators) digər əməliyyatlar üçün növləri verilmişdir. Operator Nümunə Bərabərdir = x=5 x=5 += x+=5 x = x + 5 -= x-=5 x=x-5 *= x*=5 x=x*5 /= x/=5 x=x/5 %= x%=5 x=x % 5 //= x//=5 x=x//5 ...

Dəyişənlər(variables) bir çox proqramlaşdırma dillərində çox mühüm rol oynayırlar və Python da istisnasız bu bir çox dillərdəndir.Sadə dil ilə desək,dəyişən hər hansı bir rəqəmə yaxud yazıya ad verir və sonradan siz onu proqramın müəyyən bir hissəsində işlətmək istəyənə qədər saxlayır.Dəyişəni təyin etmək üçün bərabər(=) işarəsindən istifadə olunu və siz işə salınmasını istəyənə qədər dəyişən ekrana çıxmır: >>>x=7 >>>print(x) 7 >>>print(x+3) 10 >>>print(x) 7 Rəqəmlər və mətnlərlə olan əməliyyatları rahat şəkildə dəyişənlərlə də həyata keçirmək mümkündür.Gördüyünüz kimi,dəyişəni bir dəfə təyin etdikdən sonra sona qədər eyni dəyişən olaraq qalır.Lakin siz istədiyiniz zaman dəyişənin qiymətini dəyişdirə bilərsiniz.Dəyişənlərin müəyyən bir tipi yoxdur.buna görə də,dəyişənin qiymətinə həm mətn,həm ədəd,həm də onluq kəsr yazmaq mümkündür: >>>x=256.458 >>>print(x) 256.458 >>>x='Bu mətn tipidir' >>>print(...

Pythonda tiplər qarışıq olduğu üçün ciddi əməliyyatları həyata keçirmək olmur.Məsələn,siz mətn tipində yazılmış 2 və 3 ədədini toplayıb cavabı 5 ala bilməzsiniz,çünki ədədlər mətn yəni string tipində olduğu üçün nəticə də '23' şəklində olacaqdır.Bu problemi həll edə bilmək üçün biz tip dəyişdirmədən (type conversion) istifadə edəcəyik: >>>"2"+"3" '23' >>>int("2")+int("3") 5 Gördüyünüz kimi,yuxarıdakı nümunədə yazılmış birinci misal mətn yəni string tipində olduğundan cavab '23' alındı,ikinci misalda isə misalın tipini dəyişmək və misalı riyazi şəkildə həll edə bilmək üçün ədədlərin əvvəlinə int funksiyasını əlavə etdik.Düzgün nəticə əldə etmək üçün hər iki ədədin qarşısında int funksiyası yazılmalıdır. Bura qədərki Python dərslərində biz ədədlərdən,mətnlərdən və onluq kəsrlərdən istifadə etdik.Onların hər üçünün ayrı tipləri var və bu səbəbdən də,Pythonda onları fərqləndirmək üçün müxtəlif fun...

Ədədlər və onluq kəsrlərdə olduğu kimi mətnlər də toplana bilərlər.Bu əməliyyata birləşdirmə(concatenation) əməliyyatı deyilir.Bu əməliyyat iki və daha çox yazı arasında aparıla bilər.Toplama zamanı mətnlərin bir və ya iki dırnaqla yazılmasının heç bir fərqi yoxdur: >>>"Pomidor"+'yumurta' 'Pomidoryumurta' >>>print("Birinci mətn "+","+"ikinci ikinci mətn ") Birinci mətn ,ikinci mətn Daxil etdiyiniz ədəd olsa belə mətn kimi daxil edildiyindən mətn sayılacaqdır.Mətnlə ədədi toplamaq xəta yaradır.Bu səbəbdən də,mətn kimi daxil etdiyiniz ədədi belə ədədlə toplaya bilməzsiniz,çünki ikisinin tipi başqa olur: >>>"2"+"2" '22' >>>1+'2'+3+'4' Traceback(most recent call last): File " ",line 1,in TypeError:unsuportted operand type(s) for +: 'int' and 'str' Gördüyünüz kimi xətanın son cümləsi TypeError:unsuportted operand type(s)...

Adətən,proqramlar daxil ediləni alıb çıxışa vermək üçün işləyirlər.Python-da siz çıxışı yəni buraxılanı əldə etmək üçün print funksiyasından istifadə edə bilərsiniz.Print funksiyası mətnin çıxışını verdiyi zaman mətn dırnaq işarəsiz olur. >>>print(1+1) 2 >>>print("Salam\nDünya!") Salam Dünya! İstifadəçilərdən giriş veriləni ala bilmək üçün input funksiyasından istifadə olunur.İnput ingiliscə giriş,daxiletmə mənasını verir.Bu funksiya istifadəçidən giriş veriləni tələb edər və daxil olunanı yazıya çevirər.İnput funksiyası yazıldığı zaman istifadəçi lazım olan veriləni daxil edənədək proqramın gedişatı dayanmış olur. >>>input("Zəhmət olmasa nəsə daxil edin:") Zəhmət olmasa nəsə daxil edin:Bura istifadəçinin daxil etdiyi yerdir. 'Bura istifadəçinin daxil etdiyi yerdir.' Gördüyünüz kimi Python ekrana istifadəçinin daxil etdiyini çıxarır.Lakin Python konsolunda input və print funksiyaları o qədər də lazım deyil,çünki Python...

Python-da mətn tipləri string anlayışı ilə müəyyən olunur.String tipləri yəni mətnləri yaza bilmək üçün ya bir dırnaq, ya da iki dırnaq işarəsindən istifadə edirik.Kodun hansı dırnaq işarəsi ilə yazıldığından asılı olmayaraq mətn çıxanda bir dırnaq işarəsi ilə birlikdə çıxır: >>>"Python çox maraqlıdır." 'Python çox maraqlıdır.' >>>'Hər zaman pozitiv olun!' 'Hər zaman pozitiv olun!' Bəzi işarələr birbaşa mətn koduna daxil edilə bilmir.Məsələn,iki dırnaq işarəsi ilə yazılmış mətn koduna iki dırnaq əlavə edilə bilməz.Belə işarələri bir-birindən ayırmaq üçün onlardan əvvəl backslash (\) işarəsi istifadə edilməlidir.Bundan ən çox ingilis dilində yazarkən istifadə oluna bilər: >>>'John\'s mother.He\'s not programmer.She\'s a good girl. 'John's mother.He's not programmer.She's a good girl.' \n işarəsi yeni sətrə keçmək üçün istifadə olunur.Lakin Python-da \n işarəsindən başqa üç dırnaq...

Python-da onluq kəsrləri ifadə etmək üçün float anlayışından istifadə edilir.Siz onluq kəsrləri rəqəmlərə nöqtə əlavə etməklə və ya bölmə əməliyyatı ilə yaza bilərsiniz.Əlavə sıfırlar onluq kəsrlərdə sayılmır: >>>3/4 0.75 >>>9.5670000 9.567 Bizim 1/3 (0.3333333333333333...) ədəinin genişlənməsini yaza bilməyəcəyimiz kimi kompüterlər də onluq kəsrləri mükəmməl dəqiqlikdə saxlaya bilmir.Yadınızda saxlayın ki,çünki bu əsəb pozucu viruslara yol açır. Bunlardan başqa,onluq kəsrlər üzərində əməliyyat aparmaqla və ya ədədlərlə onluq kəsrlər arasında əməliyyatlar aparmaqla onluq kəsrlər alına bilər.Məsələn: >>>8/2 4.0 >>>6*7.0 42.0 >>>4+1.65 5.65 Python-da əməliyyat apara bilmək üçün qiymətləri özünüz dəyişdirməlisiz,lakin onluq kəsr üzərinə ədəd gəlinməsi istisnadır. Toplama,vurma,çıxma və bölmə əməliyyatlarından başqa Python-da kvadrata yüksəltmə əməliyyatı da vardır.Bu əməliyyat iki ulduz (**) işarəsi ilə həyata keçirilir. >...

Python riyazi hesablamaları apara bilmə qabiliyyətinə malikdir.Sadəcə olaraq misalı yazın və Python onun cavabını çıxaracaq. >>>2+2 4 >>>5+5-4 6 Python həmçinin vurma və bölmə əməliyyatlarını da həyata keçirir.Ulduz(*) işarəsini vurma,forward slash(/) işarəsini isə bölmə üçün istifadə edirlər.Burada da riyaziyyatdakı kimi hansı əməliyyatdan birinci istifadə olunacaöını təyin etmək üçün mötərizələrdən istifadə olunur: >>>2*(6+5) 22 >>>30/5 6.0 Bölmə əməliyyatında bir slash (/) işlətdiyimiz zaman cavab onluq kəsr olaraq çıxır.Onluq kəsrlər barəsində sonrakı dərslərdə daha geniş danışacağıq.Çıxma işarəsi ədədlərin qarşısında yazılaraq mənfi ədədlər də yaradır: Çıxma işarəsi ədədlərin qarşısında yazılaraq mənfi ədədlər də yaradır: >>>-7 -7 >>>(-7+2)*(-4) 20 Müsbət işarəsi də ədədlərin qarşısında yazıla bilər,lakin bunun heç nəyə təsiri olmayacaqdır. Sıfıra bölmə Python-da xəta yaradır və hesablana bilmir. >...

Gəlin ilk "Salam,Dünya!" adlı proqramımızı yaradaq.Python-da mətnin çıxarılması üçün print anlayışından istifadə edirik. >>> print ('Salam,Dünya!') Salam,Dünya! Bu sizin ilk proqramınız idi.Siz kompüterdə python proqram yazmaq www.python.org-dan python-u yükləyə bilərsiniz.Yuxarıda proqramın əvvəlində yazılmış >>> işarəsi Python-un özündə hazır şəkildə yazılır.Python tərcümə olunmuş dildir.Bu o deməkdir ki,yazılan hər şey Enter basıldığı zaman işə salınır.Python-da da İDLE(İntegrated development environment) vardır.İDLE bütün proqramları yazmağa və düzəltməyə imkan verir.Print anlayışı həmçinin bir neçə sətr mətni çıxara bilir: >>> print ('Salam,Dünya!') Salam.Dünya! >>> print ('Salam,Dünya!') Salam,Dünya! >>> print ('Python dili') Python dili

Python yüksək səviyyəli,eyni zamanda asan öyrənilə bilən proqramlaşdırma dilidir.Python-un web proqramlaşdırma,yazı yazmaq,elmi hesablama və süni intellekt kimi bir çox tətbiqləri vardır.Python çox populyar dildir və Google,NASA,CIA və Disney kimi təşkilatlar tərəfindən istifadə edilir. Python tərcüməçi(interpreter) tərəfindən işlədilir.Proqramı işə salmamışdan qabaq tərtib etmənizə(compile) ehtiyac yoxdur. Python-un 3 əsas versiyası mövcuddur: 1.x,2.x,3.x. Bunlar özləri də kiçik versiyalara bölünmüşdürlər:2.7 və 3.3 kimi.Python 3-də yazılmış kodun gələcək bütün Python versiyalarında işləyəcəyi garanti edilir.Python 2.x və 3.x hər ikisi indi geniş istifadə olunur.Burada Python 3-ü öyrənəcəyik,lakin bir versiyadan digərinə keçmək elə də çətin deyil.Python müxtəlif dillərdə yazılmış bir çox tətbiqata malikdir. Qeyd:Tərcüməçi(interpreter) Python kimi şərholunan bir dildə yazılan yazıları program kimi işə salan proqramdır.